Με περισσότερες από 100 ανασκαμμένες και καλοδιατηρημένες κατοικίες, η Δήλος αποτελεί το καλύτερο σύνολο οικιστικής αρχιτεκτονικής της ύστερης ελληνιστικής περιόδου στην ανατολική Μεσόγειο. Χρονολογούνται στην περίοδο κατά την οποία το νησί ήταν ελεύθερο εμπορικό λιμάνι (167/6-69 π.Χ.), με κοσμοπολίτικο και έντονα μεταβαλλόμενο πληθυσμό. Οι κατοικίες της Δήλου, που δημοσιεύονται υποδειγματικά από τους γάλλους ανασκαφείς (από τη δεκαετία του 1920 και έπειτα), προσεγγίζονται σε πρόσφατες μελέτες ως πολύτιμη πηγή πληροφοριών με σκοπό τη διερεύνηση των κοινωνικών δομών, των τρόπων διαβίωσης και συμπεριφοράς, καθώς και των μεταβολών τους. Στο άρθρο αυτό οι σύγχρονες τάσεις της έρευνας αναδεικνύονται μέσα από τη μελέτη τριών παραδειγμάτων (Οικία των Κωμωδών, Νησίδα των Χαλκών, συγκρότημα κατοικίας- taberna z-q στη νησίδα ΙΙ της Συνοικίας του Θεάτρου). Η συγγραφέας εξετάζει δύο σημεία. Πρώτον, την ποικιλία των τύπων κατοικίας, τη διαρρύθμιση και τη διακόσμησή τους, το «επίπεδο» διαβίωσης, τη χωρική οργάνωση των κατοικιών στις νησίδες (οικοδομικά τετράγωνα) και τις συνοικίες, κάνοντας υποθέσεις για τους κατοίκους τους. Και δεύτερον, την οικοδομική ιστορία, που φανερώνει τις μεταβολές στον τρόπο διαβίωσης και πιθανά και στον κοινωνικό ρόλο των σπιτιών. Αν και οι περισσότερες κατοικίες της Δήλου έχουν πολύ μικρότερες διαστάσεις από τα σπίτια της κλασικής και της ελληνιστικής περιόδου σε άλλες πόλεις, σε σύγκριση ωστόσο με τις κατοικίες της κλασικής περιόδου παρουσιάζουν σημαντικές καινοτομίες, όπως η ύπαρξη δύο εισόδων (κύριας και δευτερεύουσας ή εισόδου υπηρεσίας), πολυάριθμα και πλούσια διακοσμημένα δωμάτια με μορφή και διαστάσεις που διαφέρουν (και όχι πλέον ανδρώνες), αποχωρητήρια, πολυτελείς «σουίτες λουτρού» καθώς και πλούσια διακοσμημένους ορόφους με ανεξάρτητες κατοικίες. Ήταν όμως η αρχιτεκτονική της κατοικίας στη Δήλο αντιπροσωπευτική των υστεροελληνιστικών ελληνικών πόλεων ή απλώς το αποτέλεσμα των ιδιαίτερων συνθηκών του ελεύθερου λιμανιού; Αυτό το ερώτημα δεν μπορεί προς το παρόν να απαντηθεί λόγω της έλλειψης επαρκούς και σύγχρονου με τη Δήλο συγκριτικού υλικού.